Kamu denetçiliği (ombudsmanlık) mekanizması, Türk hukuk sistemine giriyor. 12 Eylül'deki anayasa değişikliğinin ardından, sistemin nasıl işleyeceğine yönelik uyum yasası TBMM'ye gönderildi.
Meclis başkanına bağlı olarak çalışacak olan kamu denetçiliği, birçok sorunun mahkemeye gitmeden çözülmesi için başvuru makamı olacak. Böylece yargının iş yükünü de azaltacak. Düzenlemeye göre, kamuoyunda 'başombudsman' olarak da bilinen 'kamu başdenetçisi' geniş yetkilerle donatıldı. Cumhurbaşkanının kararları ile yasama ve yargı yetkisinin kullanılması dışındaki bütün işlemlere müdahale edebilecek. Tasarı, bir kamu kuruluşu olan Türk Silahlı Kuvvetleri'nin (TSK) eylem ve işlemlerini de kapsam içine aldı. Dayak yiyen asker de, silahlı kuvvetlerin herhangi bir uygulamasından maddî zarar gören sivil vatandaş da 'kamu denetçiliği kuru-mu'na başvurabilecek.
Kamu denetçileri, "devlet sırrı ve ticari sır" dışında her kurumdan istediği bilgi ve belgeyi alabilecek. Kırmızı plakaya binecek olan başdenetçi, Meclis tarafından seçilecek ve 4 yıl süreyle görev yapacak. Kurum, başdenetçi tarafından yönetilecek ve temsil edilecek. Kurum bünyesinde oluşturulacak Kamu Denetçiliği Kurulu, başdenetçi, başdenetçi vekili ve denetçilerden oluşacak.
YARGININ İŞ YÜKÜNÜ AZALTACAK
Yaygın ismiyle "ombudsmanlık" olarak bilinen sistem, devlet ile birey arasındaki sorunların mahkemeye gitmeden çözülebilmesi imkanı sağlıyor. Gerçek ve tüzel kişiler, idarenin her türlü eylem ve işlemleriyle ilgili hak arama mercii olarak kamu denetçilerine başvurabilecekler. Sistemin önemli bir faydası da yüksek yargının iş yükünün hafifletilmesi olacak.
Kurumun merkezi Ankara'da olacak. Başdenetçi ve sayıları 10 olarak belirlenen denetçiler, Meclis Genel Kurulu tarafından seçilecek. Bağlı oldukları kurum da kendilerini seçen TBMM olacak. Başdenetçi ve denetçiler 4 yıl süreyle görev yapacak. Başdenetçi, devlet protokolünde önemli bir yere de sahip olacak ve "kırmızı plaka"lı araç kullanacak. Kurumda uzman ve idari personel ile birlikte yaklaşık 100 kişi görev yapacak. Gerekli görülen bölgelere de büro açılacak.
Kamu denetçiliği kurumu geniş yetkilerle donatılacak. Kurum, idarenin işleyişiyle ilgili şikayetler üzerine sorunun insan haklarına saygı, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönünü inceleyecek, araştıracak ve ilgili idarelere önerilerde bulunacak. Sadece üç makamın işlemi kurumun görev alanına girmeyecek. Bunlar, cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler, re'sen imzaladığı karar ve emirler ile yasama ve yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin işlemler olarak belirlendi. Böylece, Köşk, Meclis ve mahkemeler dışında kalan bütün işlemler kamu denetçiliğinin kapsamı içinde tutuldu.
Başvuru, illerde valilikler, ilçelerde kaymakamlıklar aracılığıyla olacak. Müracaatlardan herhangi bir ücret alınmayacak. Başdenetçi ve denetçiler görevlerini bağımsız bir şekilde sürdürecekler. Hiçbir organ ve makam görevlerine ilişkin olarak başdenetçi ile denetçilere emir, talimat, genelge gönderemeyecek; tavsiye ve telkinde bulunamayacak. Başdenetçi ve denetçiler görevlerine başlarken; başdenetçi TBMM Genel Kurulu'nda, denetçiler ise TBMM Adalet ve İnsan Haklarını İnceleme komisyonlarının oluşturduğu karma komisyonda "namus ve şerefleri üzerine" ant içecek.
Bilgi vermeyene disiplin cezası
Yasa kapsamındaki bütün devlet kurumları, Kamu Denetçiliği Kurumu'nun istediği bilgi ve belgeyi vermek zorunda. Bu süre 30 gün ile sınırlandırıldı. Süre içerisinde bilgi ve belge verilmezse görevliler hakkında disiplin soruşturması açılacak. Sadece ticari ve devlet sırrı kapsamındaki bilgi ve belgeler verilmeyebilecek. Kurum, inceleme ve araştırmasını başvuru tarihinden itibaren en geç 6 ay içinde sonuçlandıracak. Kurul, her yıl rapor hazırlayacak ve bu raporlar TBMM Genel Kurulu'nda görüşülecek.
Hangi hallerde ombudsmana başvurulacak?
Gerçek ve tüzel kişilerin hangi durumlarda kuruma başvurabileceğinin çerçevesi de belli oldu. Başvuruda bulunulabilmesi için, yasada bulunan idari başvuru yollarının tüketilmesi zorunlu olacak. Yani gerekli yerlere yapılan müracaatların sonuçsuz kalmış olması gerekecek. Başvuru Türkçe dilekçeyle yapılacak ve üzerinde açık kimlik bilgilerine, yetki belgesine yer verilecek. Elektronik ortamda da başvuru olabilecek. Yapılan başvurulardan; belli bir konuyu içermeyenler, halen yargıda olan uyuşmazlıklar, sebepleri, konusu ve tarafları aynı olanlarla daha önce sonuçlandırılmış olan konular incelenmeyecek.
Zaman
