Türkiye'deki özürlü bireylerin karşılaştığı sorunların çözümüne dönük, ''2010 Herkes İçin Ulaşılabilirlik Eylem Yılı'' kapsamında ''Ulaşılabilirlik Stratejisi ve Eylem Planı'' hazırlandı.
Özürlüler İdaresi Başkanlığının koordinatörlüğünde ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının katılımıyla hazırlanan Ulaşılabilirlik Stratejisi ve Eylem Planı (2010-2011) ile ilgili Yüksek Planlama Kurulu kararı Resmi Gazetenin bugünkü sayısında yayımlandı.
Eylem Planında, Türkiye'de yapılanmış mevcut yaşam çevrelerinin hem özürlüleri engelli hale getirici hem de özürlü olmayanların hareketlerini kısıtlayıcı çeşitli engeller bulundurduğu belirtilirken, hareket kısıtlılığı bulunanların bağımsız hareket etmeleri önündeki engellerin, kişinin konutundan başlayarak ve dışarıya çıktığı ilk andan itibaren karşısına çıktığı ifade edildi.
Bu engellere örnek olarak ''tekerlekli sandalyeli kişiler için küçük kot farkları, görme özürlüler için yürüyüş güzergahlarında çarpmalarına neden olacak ağaç, levha gibi elemanlar, standartlara uygun biçimde inşa edilmemiş, bu nedenle kullanılması mümkün olmayan ve yapılış amacına hizmet etmeyen rampalar, güvenlik önlemleri alınmamış inşaat ve alt yapı çalışmaları, her tür özür grubunun rahatça kullanmasını sağlayacak biçimde düzenlenmemiş bina girişleri''nin verildiği eylem planında şöyle denildi:
''Özürlülerin ve hareket kısıtlılığı bulunanların yapılı çevreyi ve sunulan hizmetleri kullanmalarını sağlamak amacıyla yapılabilecek çalışmalara örnek olarak açık alanlarda ve yaya güzergahlarında standartlara uygun rampalar ve görme özürlüler için hissedilebilir yönlendirici kaplama donatılarının uygulanması, toplu taşımada alçak tabanlı ve basamaksız otobüslerin tercih edilmesi, bina girişlerinde ve bina içinde bulunan kot farklarının aşılmasında standartlara uygun rampa veya platform asansörlerinin kullanılması, gerekli donatı ve manevra alanına sahip tuvalet ve banyo düzenlemeleri verilebilir.''
2002 yılında yapılan Türkiye Özürlüler Araştırmasında da, özürlü olan nüfusun toplam nüfus içindeki oranının yüzde 12,29 olduğuna işaret edilirken, yaklaşık 8,5 milyon özürlünün, yapılı çevrede hareketliliklerini kısıtlayan çok sayıda engelin ve uygun olmayan düzenlemelerin bulunması nedeniyle toplumsal hayata katılımda sorunlar yaşadığı belirtildi.
Toplam nüfus içinde her on kişiden yaklaşık bir kişi okuma yazma bilmediğine, ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlü olanlar da dört kişiye çıktığına dikkat çekilen araştırmada, özürlülerin istihdam durumuna bakıldığında ise ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlülerde işsizlik oranı yüzde 15,46 iken, süreğen hastalığa sahip olanlarda yüzde 10,77 olduğu kaydedildi.
Türkiye'de mevcut sosyal yaşam alanlarının özürlülerin hareketliliklerini kısıtlaması, işyerlerinde uygun ortamın yaratılamaması ve özürlü işgücüne olan talebin oldukça sınırlı olmasından dolayı özürlülerin işgücüne katılma oranının düşük olduğu belirtilen araştırmada, ortopedik özürlülerden yaklaşık yüzde 32'sinin fiziksel çevre düzenlemeleri olmadığından sokağa çıkamadıkları, yüzde 28'inin kamuya açık bina ve alanlara giremedikleri, yüzde 50'sinin toplu taşıma araçlarına binmekte güçlük çektikleri ve yüzde 29'unun da sosyal ve kültürel etkinliklere katılamadıklarını bildirdiği ifade edildi.
Tüm bunlardan hareketle Türkiye'de özürlü ve ailesinin temelde, eğitim, rehabilitasyon, bakım, istihdam ve toplumsal yaşama katılım gibi alanlarda sorunlar yaşadığına dikkat çekilen Eylem Planında, bu sorunların çözümünde ilk olarak yapılması gerekenin, özürlülerin hareket edebilirliklerinin artırılması ve fiziki çevre şartlarının özürlülere uygun hale getirilmesi olduğu vurgulandı.
-SORUNLARA ÜÇ EKSENLİ DÜZENLEME-
Ulaşılabilirlik Stratejisi ve Eylem Planı, ulaşılabilirlik konusunda Türkiye'de yaşanan ''ulaşılabilirliğin önemi ve ulaşılabilir mekanlar konusunda idareci ve teknik elemanların bilgi ve bilinç yetersizliği, hangi standardın kullanılacağının bilinmemesi,standartlara uygunluğun denetiminin yeterince yapılmaması, mali kaynak yetersizliği, bütüncül planlama yerine günübirlik çözümler üretilmesi, uygulama için malzeme seçeneklerinin yetersizliği'' gibi sorunlar göz önünde bulundurularak geliştirildi.
Bu sorunlar gruplandırılarak ulaşılabilirlik çalışmaları ve Ulaşılabilirlik Eylem Planı, mevzuat düzenlemeleri (standartlar dahil), toplumsal bilinçlendirme (teknik personel dahil), uygulama olmak üzere üç eksende hazırlandı.
-MEVZUAT DÜZENLEMELERİ-
Eylem Planına göre mevzuat düzenlemelerindeki aksaklık ve eksikliklerin giderilmesi için mevzuatı uygulayan yerel yönetimler başta olmak üzere kamu kurum ve kuruluşları ile mevzuattan kaynaklanan sorunlar tespit edilecek. Mevzuatta teşvik ve müeyyide konusunda gerekli düzenlemeler yapılacak.''TS 9111 ve TS 12576'' standartları revize edilerek mecburi standart tebliği haline getirilecek.
-TOPLUMSAL BİLİNÇLENDİRME SAĞLANACAK-
Özürlü bireyler ve ailelerin ulaşılabilirlik konusundaki haklarıyla ilgili bilgilendirilmesi ve toplumun sosyal ve kültürel engeller konusunda bilinçlendirilmesi için panel, söyleşi, broşür, basılı-görsel yayın yoluyla (ilan ve reklam panoları, televizyon programları, kısa eğitici filmler vb.), toplantılar, seminerler ve kampanya ile bilgilendirme yapılacak.
Teknik elemanların ulaşılabilirlik konusunda bilinçlendirilmesi ve bilgilendirilmesi sağlanacak. Üniversitelerin ilgili teknik elemanların yetiştirildiği fakültelerinde ''özürlüler ve hareket kısıtlılığı bulunan diğer gruplar için ulaşılabilirlik'' konusunun müfredatta yer alması sağlanacak.
İçişleri Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Ulaştırma Bakanlığı başta olmak üzere ilgili diğer bakanlıkların teknik personeline yönelik eğitim programları düzenlenecek.
''Yerel Yönetimler İçin Ulaşılabilirlik Temel Bilgiler Teknik El Kitabı'' ilgili TSE standartlarına göre revize edilecek.
Kamu kurum ve kuruluşları, teknik meslek odaları ve özürlülere yönelik faaliyet gösteren sivil toplum örgütlerinin ulaşılabilirlik konusunda farkındalığı artırılacak.
Belediyelerin ve il özel idarelerinin teknik personeline yönelik meslek içi eğitimlerde ''özürlüler için ulaşılabilirlik'' konusuna da yer verilecek.
-UYGULAMAYA YÖNELİK FİNANSAL KAYNAKLARIN TESPİTİ-
Öte yandan, uygulamaya yönelik olarak ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile yerel yönetimlerin finansman ihtiyaçları ve bunların giderilmesine yönelik kaynaklar tespit edilecek.
Ulaşılabilir uygulamaların teknik açıdan niteliğinin geliştirilmesi için de yurt dışındaki örnek uygulamalar da dikkate alınarak yeni modeller geliştirilecek. Mevcut yapılı çevre ve hizmetlerin ulaşılabilirlik düzeyi belirlenecek. Konut projelerinde ulaşılabilirlik sağlanacak.
Kurum ve kuruluşlar tarafından hazırlanan ve desteklenen planlama, projelendirme, ruhsatlandırma ve denetleme çalışmalarında ulaşılabilirlik ilkelerinin uygulanması için yöntem geliştirilecek.
Ulaşılabilirliğin sağlanmasında ihtiyaç duyulan malzemeler tespit edilecek ve bu malzemeler temin edilecek.
-ÖRNEK ENGELSİZ KENT PROJELERİ-
Ulaşılabilir uygulamaların sayısının artırılması kapsamında, örnek engelsiz kent projeleri tamamlanacak.
2010 yılı için bütçelerinde yeterli ödenek bulunmayan tüm kamu kurum ve kuruluşları, sorumlu olduğu ya da kendilerine ait binaların, toplu taşıma veya ulaşım sistemlerinin ve açık alan düzenlemelerinin özürlülerin ulaşabilirliğine uygun hale getirilmesi amacıyla, 2011 yılı içinde gerekli çalışmaları yapmalarını sağlayacak ödenek ihtiyacını göz önünde bulundurarak 2011 yılı bütçe hazırlıklarını yapacak.
Özürlülerin internet dahil bilgi ve iletişim teknolojilerine ve sistemlerine erişimi artırılacak.
Bilgi hizmetlerinin erişilebilirliği ile ilgili toplumsal farkındalık artırılacak.
-İZLEME VE DEĞERLENDİRME KURULU OLUŞTURULACAK-
Eylem Planının hayata geçirilmesi amacıyla, Özürlüler İdaresi başkanlığında, İçişleri Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, DPT, TSE, Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı ve Belediyeler Birliğinden oluşan ve gerekli görüldüğünde Eylem Planında sayılan diğer sorumlu kurum/kuruluşların da toplantılarına davet edileceği ''Ulaşılabilirlik Eylem Planı İzleme ve Değerlendirme Kurulu'' oluşturulacak.
Söz konusu Kurul, Eylem Planı hazırlıklarına katılan kuruluşların üst düzey temsilcilerinden oluşacak. Eylem Planında sorumlu kurumlar bağlı veya ilgili bulundukları bakanlıklara, yerel yönetimler ise İçişleri Bakanlığına 3 ayda bir, Ulaşılabilirlik Eylem Planı İzleme ve Değerlendirme Kurulunun belirlediği standart izleme formunu doldurarak rapor gönderecek ve Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Ulaşılabilirlik Eylem Planı İzleme Kurulunun sekreteryası görevini görerek, bakanlıklardan ve İçişleri Bakanlığından gelen raporları Kurula sunacak.
Gelen raporlar sonucunda yerine getirilmeyen tedbirlerin tespiti halinde, sorumlu kuruluş, tedbiri yerine getirememesinin nedenlerini Kurul toplantısında açıklayacak. Kurul, tespit edilen sorunların giderilmesine yönelik karar alacak. Eylem Planında yer alan tedbirlerin yerine getirilmediğinin veya aksaklıkların devam ettiğinin tespiti halinde Kurul, söz konusu tedbir veya tedbirlerden sorumlu kurumu uyaracak. Ulaşılabilirlik İzleme ve Değerlendirme Kurulu, Plan ile görevlendirilmiş bulunan tüm kurum ve kuruluşlar tarafından, Eylem Planının uygulanmasına ilişkin düzenli olarak özet raporlarla bilgilendirilecek.
